Abstrakty

• s. dr Agnieszka Skrzypek (KHŻZZ)

Siostry zakonne wobec ludności żydowskiej – dokumentacja działań i stan opracowań  

W cieniu dramatycznych wydarzeń II wojny światowej rozgrywała się cicha, lecz heroiczna historia pomocy niesionej przez żeńskie zgromadzenia zakonne ludności żydowskiej. Przygotowane przedłożenie ukazuje nie tylko skalę i formy tej pomocy, ale również drogę, jaką przeszły siostry zakonne jako badaczki własnej przeszłości. Zaprezentowano w nim rozwój inicjatyw dokumentacyjnych — od pierwszych prób zbierania świadectw w latach 60., przez współpracę z ośrodkami naukowymi, aż po udział w projektach badawczych realizowanych przez środowiska uniwersyteckie i instytucje państwowe (IP, IPN i IDMN). Opisane działania obejmują  ratowanie dzieci żydowskich w klasztorach, tworzenie biogramów sióstr, budowę pomników oraz publikacje upamiętniające ich wkład. Szczególny nacisk położono na rolę zgromadzeń jako aktywnych uczestników procesu badawczego, którzy nie tylko zachowują pamięć, ale też ją współtworzą. Pomimo rosnącej liczby projektów i publikacji, wskazano na potrzebę szerszego upowszechnienia wyników badań oraz większego zaangażowania samych wspólnot zakonnych w dokumentowanie własnej historii. Tekst stanowi ważny głos w dyskusji o miejscu kobiet w historiografii ratowania Żydów i o konieczności dalszego odkrywania tej nieopowiedzianej dotąd w pełni narracji.

• dr Izabela Bożyk (IPN Kielce)

Działania aparatu bezpieczeństwa wobec zakonów żeńskich w województwie kieleckim w latach 1959-1972 na przykładzie spraw obiektowych „Siostry” i „Służki”

Zakony żeńskie, funkcjonujące na terenie województwa kieleckiego, a zwłaszcza ich wpływ na wychowanie dzieci i młodzieży stały się obiektem szczególnego zainteresowania Służby Bezpieczeństwa. W roku 1959 założono kilka spraw obiektowych dotyczących działań tych zgromadzeń, które prowadziły placówki szkolne i miały duży wpływ na lokalne środowisko. Oceniono to jako szczególnie niebezpieczne, co prowadziło do próby inwigilacji zakonów. Egzemplifikację problemu mogą stanowić działania  SB wobec sióstr Nazaretanek w Kielcach i skrytego zgromadzenia Służek NMP w Mariówce – sprawy obiektowe „Kawki”, „Służki”.

• Magdalena Wąż (IPN Kraków)

Represyjna polityka komunistycznej władzy  w aspekcie wychowania dzieci i młodzieży wobec czynnych zakonów żeńskich w powiecie krakowskim ze szczególnym uwzględnieniem Zgromadzenia Sióstr św. Feliksa z Kantalicjo oraz Zgromadzenia Sióstr Kanoniczek Ducha Świętego

Wśród licznych wrogów władzy ludowej w Polsce znalazły się czynne zakony żeńskie, które realizując charyzmat podejmowały liczne działania mające na celu wychowanie dzieci i młodzieży w duchu chrześcijańskim. Okres powojenny zmuszał siostry do nieustannej obrony własnej tożsamości oraz wewnętrznej niezależności.

• dk. prof. dr hab. Waldemar Rozynkowski (UMK)

Obóz pracy dla sióstr zakonnych w Dębowej Łące (1954-1956)

W referacie zostanie omówiona historię obozu pracy dla sióstr zakonnych ze Śląska, który został utworzony w miejscowości Dębowa Łąka. Istniał on w latach 1954-1956. Miejscowość położona jest w granicach powiatu wąbrzeskiego, pod względem kościelnym, kiedy istniał obóz, miejscowość wchodziła w skład diecezji chełmińskiej. Obóz był przywoływany w histografii, jego historia zasługuje jednak na całościowe monograficzne opracowanie.

• ks. dr hab. Grzegorz Sokołowski (Archiwum Archidiecezjalne we Wrocławiu)

Represje wobec Kościoła – represje w Kościele. Ks. Kazimierz Lagosz, ordynariusz wrocławski (1951-1956), a represje zakonów żeńskich a Dolnym Śląsku

Podczas wystąpienia zostanie ukazana rola ks. Kazimierza Lagosza narzuconego przez władze komunistyczne ordynariusza wrocławskiego (1951-1956). Lagosz nie tylko współpracował z władzami w represjach wobec sióstr, ale sam stwarzał sytuacje konfliktowe wobec zakonów.

• dr Zbigniew Stanuch (IPN Szczecin)

Aresztowana za „wrogą propagandę antypaństwową”. Historia s. Marii Krystyny Rynkowskiej

Siostra Krystyna Rynkowska ze Zgromadzenia Sióstr Misjonarek Świętej Rodziny była jedną kobietą, zakonnicą represjonowaną na Pomorzu Zachodnim w okresie stalinowskim. Działała w specyficznych warunkach odradzającego się katolicyzmu na Ziemiach Zachodnich.

• Mikołaj Wełnic (UAM)

Zgromadzenie Sióstr Serafitek w prowincji poznańskiej wobec polityki władz komunistycznych w Polsce Ludowej (1945-1982)

Artykuł analizuje represje wobec poznańskiej prowincji Zgromadzenia Sióstr Serafitek w Polsce Ludowej. W oparciu o źródła ukazano działanie władz komunistycznych zmierzające do ograniczenia działalności Zgromadzenia. Serafitki pracujące jako pielęgniarki, wychowawczynie, opiekunki osób starszych były systematycznie usuwane z pracy i zastępowane personelem świeckim. Proces ten połączony z inwigilacją i naciskami ideologicznymi maił na celu marginalizację ich roli społecznej i religijnej. Mimo represji siostry podejmowały działania adaptacyjne i kontynuowały misję charytatywną stając się przykładem trwałości wartości chrześcijańskich w warunkach państwa totalitarnego. Studium przypadku sióstr serafitek pozwala uchwycić specyfikę represji wobec zgromadzeń zakonnych w PRL.

• Piotr Pietryga (IPN, SGMK)

Domy zakonne Zgromadzenia Sióstr świętego Dominika w archidiecezji gnieźnieńskiej w świetle materiałów archiwalnych Instytutu Pamięci Narodowej

Zgromadzenie Sióstr świętego Dominika jest rdzennie polskim zgromadzeniem zakonnym założonym w 1861 r. przez matkę Różę Kolumbę Białecką. W okresie PRL i zarazem do nowego podziału administracyjnego Kościoła katolickiego w Polsce w 1992 r. na terenie archidiecezji gnieźnieńskiej działały cztery domy zakonne tj. w Broniszewicach (od 1992 r. w granicach diecezji kaliskiej), Inowrocławiu, Mielżynie i Miłosławiu. Siostry pracujące przed II wojną światową i krótko po niej prowadziły sierocińce i szkoły dla młodych kobiet. Po wojnie władza „ludowa” w ramach represji zlikwidowała sierocińce prowadzone przez to zgromadzenie zakonne (Broniszewice i Mielżyn). Wobec tego siostry dominikanki zajęły się pracą z osobami o znacznym stopniu niepełnosprawności intelektualnej. Innym aspektem represji jest też kontrola placówek przez władzę „ludową”, reprezentowaną w tym przypadku przez różne instytucje (lokalne komendy Milicji Obywatelskiej, czy Urząd do Spraw Wyznań). Celem tekstu jest wskazanie na materiały archiwalne znajdujące się w zasobie Instytutu Pamięci Narodowej a związane czterema domami zakonnymi sióstr dominikanek zlokalizowanymi na terenie archidiecezji gnieźnieńskiej.

• Władysław Rożkow (IPN Lublin, KUL)

Polityka władz komunistycznych wobec greckokatolickich zakonów żeńskich na Stanisławowszczyźnie w latach 1944-1950

Okres drugiej okupacji sowieckiej Małopolski Wschodniej zapisał się w dziejach tamtejszego Kościoła greckokatolickiego jako czas szczególnie trudny. W wyniku tzw. soboru lwowskiego, zorganizowanego przez władze sowieckie w dniach 8–10 marca 1946 r., zniesiono postanowienia unii brzeskiej z 1596 r., co doprowadziło do likwidacji Kościoła bizantyjsko-ukraińskiego w ZSRS. Jednym z elementów szeroko zakrojonych działań Sowietów, zmierzających do wdrożenia decyzji podjętych podczas pseudosoboru, była likwidacja wszystkich instytutów życia konsekrowanego. Wobec oporu greckokatolickich zakonników i zakonnic przed konwersją na prawosławie, sowieckie władze często uciekały się do brutalnych metod – aresztowań, przesłuchań oraz zesłań do łagrów. Ci zatem członkowie zgromadzeń, którym udało się uniknąć więzienia, zostali pozbawieni prawa przebywania w klasztorach i zmuszeni do prowadzenia świeckiego trybu życia oraz podjęcia pracy w zakładach państwowych. Mimo rozlicznych restrykcji oraz stałej inwigilacji ze strony sowieckich służb bezpieczeństwa, wielu z nich zdołało zorganizować się w podziemne wspólnoty, które stały się istotnym ogniwem strukturalnym Kościoła „katakumbowego”. Celem niniejszego wystąpienia jest ukazanie działań władz sowieckich wobec żeńskich zgromadzeń zakonnych Kościoła greckokatolickiego na Stanisławowszczyźnie, tzn. w dawnym województwie II RP, które w wyniku ustaleń konferencji jałtańskiej znalazło się w granicach ZSRS. Przyjęte ramy chronologiczne są ważnymi cezurami: terminus a quo – rok 1944 – wiąże się z ponownym zajęciem województwa stanisławowskiego przez Armię Czerwoną oraz z odtworzeniem na tych terenach sowieckich struktur państwowo-administracyjnych. Terminus ad quem – rok 1950 – to data likwidacji ostatniego żeńskiego klasztoru greckokatolickiego na tym obszarze. Referat zostanie przygotowany w oparciu o analizę dokumentacji aktowej pochodzącej z zasobów Centralnego Archiwum Państwowego Wyższych Organów Władzy Ukrainy w Kijowie oraz Archiwum Państwowego Obwodu Iwano-Frankiwskiego w Iwano-Frankiwsku.